Op 22 juni wordt de 350e verjaardag gevierd van de Royal Observatory Greenwich, de thuisbasis van de historische nulmeridiaan die door velen wordt beschouwd als de geboorteplaats van de moderne astronomie. Om dit te vieren blikken we terug op hoe de beroemde locatie het epicentrum werd van astronomisch onderzoek, tijdmeting en navigatie, en laten we zien hoe het doel zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld.
Het verhaal van de Royal Observatory begon in 1675, toen koning Charles II van Engeland besloot dat er een speciaal gebouwd wetenschappelijk instituut nodig was om een eeuwenoude vraag op te lossen - hoe kunnen zeelieden veilig navigeren op zee? In de jaren 1600 was de zeevaart de enige manier voor naties om met elkaar te communiceren en invloed op elkaar uit te oefenen. Het vinden van een antwoord op deze vraag was dus van vitaal belang voor alles, van handel tot diplomatie, verkenning en oorlogvoering. Zeelieden en astronomen hadden al lang uitgevonden hoe ze de breedtegraad op zee konden bepalen, maar ondanks eeuwen van zeevaart hadden we nog geen systeem gevonden om de lengtegraad te bepalen.
Het belangrijkste doel van de pas opgerichte Royal Observatory was om een manier te vinden om nauwkeurig en consistent de lengtegraad van een zeeman te meten, zodat de kapitein van een schip de uitgestrekte oceanen die de continenten van elkaar scheidden, kon navigeren. Daartoe benoemde koning Charles II John Flamsteed tot zijn ‘Astronomical Observator’ - later bekend als ‘Astronomer Royal’ - en gaf hij architect Christopher Wren de opdracht om de eerste structuur te ontwerpen waarrond het instituut dat we vandaag de dag zien is gegroeid.
Generaties astronomen, wetenschappers en horologen wijdden hun expertise aan het oplossen van het raadsel, maar het zou nog vele tientallen jaren duren voordat de missie van de Royal Observatory was voltooid. Sinds de oprichting hielden astronomen zich bezig met het bijhouden van de schijnbare bewegingen van de sterren, maan en planeten ten opzichte van een denkbeeldige lijn die van noord naar zuid door het observatorium liep, de zogenaamde 'meridiaan'.
Deze waarnemingen leidden tot de creatie van de eerste Nautische Almanak - een verzameling tabellen die de positie van de maan en de sterren gedurende het jaar voorspelden - samen met een handboek waarin werd uitgelegd hoe je wiskundig de lengtegraad op zee kon bepalen, volgens de website van de Royal Observatory Greenwich. Tegen het jaar 1770 had de Engelse horoloog John Harrison ook een complex uurwerk ontwikkeld dat, in tegenstelling tot de op slingers gebaseerde klokken uit die tijd, aan boord van een bewegend schip werkte, waardoor zeelieden twee manieren hadden om de lengtegraad te bepalen!
Tegen 1880 navigeerde tweederde van alle schepen ter wereld met kaarten die de Greenwich meridiaan als referentielijn gebruikten. Toen er in 1884 een conferentie werd gehouden om de eerste wereldmeridiaan of ‘nulmeridiaan’ te bepalen, was Greenwich dan ook de voor de hand liggende, zij het niet onbetwiste keuze.
De uitvinding van het reizen per spoor vereiste ook de instelling van een uniforme tijdzone, die door de Royal Observatory werd geleverd en door de spoorwegmaatschappijen werd overgenomen. Deze nieuwe ‘Greenwich Mean Time’ (GMT) verspreidde zich snel en werd tijdens de Meridiaanconferentie van 1884 aangenomen als het nieuwe wereldwijde tijdzonesysteem, waardoor het observatorium het wereldwijde referentiecentrum werd voor tijd, navigatie en astronomie.
Veranderende tijden bij de Royal Observatory Greenwich
In de loop der eeuwen kwamen en gingen generaties van Royal Astronomers, die elk hun eigen wetenschappelijke prestaties en persoonlijke sporen achterlieten op de historische locatie, die groter werd naarmate er nieuwe faciliteiten en gebouwen verrezen rond het oorspronkelijke, door Wren ontworpen Flamsteed House. Na de zoektocht naar de lengtegraad verkende het observatorium andere astronomische paden, zoals het volgen van het magnetisch veld van de aarde, het bekijken van planeetovergangen en het karakteriseren van binaire stersystemen. Dit werd gedaan met behulp van krachtige nieuwe apparatuur, zoals de Grote Equatoriale Telescoop - een 8,5 meter lange brekingstelescoop met een opening van 28 inch, die moest worden ondergebracht in een enorme ronde schaal die bekend stond als de ‘Onion Dome’ toen deze in 1893 werd geïnstalleerd.
De praktijken en functies van het observatorium werden ook sterk beïnvloed door culturele en technologische paradigmaverschuivingen - en een aantal persoonlijke wrokgevoelens - die zich in de wijde omtrek voordeden. In de jaren 1890 nam de Royal Observatory bijvoorbeeld voor het eerst vrouwen in dienst, die voor een hongerloon als ‘computers’ werkten om observatiegegevens te onderzoeken en te verfijnen. Onder hen bevond zich de beroemde wetenschapscommunicator en astronoom Annie Maunder, die het inzicht van de wetenschappelijke gemeenschap in onze moederster verbeterde door de verschuivende afmetingen en posities van zonnevlekken te observeren.
Helaas dicteerde de sociale conventie dat Maunder haar positie moest opgeven toen ze in 1895 met haar man en collega Edward Walter Maunder trouwde. Het echtpaar zette hun werk echter voort buiten het observatorium, door boeken te schrijven en expedities uit te voeren om beelden te maken van de atmosfeer van de zon tijdens zonsverduisteringen. De Maunders creëerden ook het beroemde ‘vlinderdiagram’, dat meer dan tien jaar aan observatiegegevens gebruikte om de ‘fladderende’ vlindervleugelachtige dispositie van zonnevlekken te visualiseren die optreedt als de zon haar 11-jarige activiteitscyclus doorloopt.
De Royal Observatory heeft sinds zijn oprichting ook te maken gehad met conflicten, intriges en gevaar. Vitrioolse rivaliteiten zijn opgebloeid tussen de astronomen en prominente wetenschappelijke figuren. John Flamsteed, de eerste koninklijke astronoom, begon een hevige rivaliteit met Sir Isaac Newton, die hoopte Flamsteeds sterrenkaarten te kunnen gebruiken om zijn theorieën te verfijnen. Flamsteed had geweigerd om zijn sterrenkaarten vrij te geven totdat hij er zeker van was dat de informatie die erin stond correct was, wat ertoe leidde dat een gefrustreerde Newton een onvolmaakte versie van het werk wi publiceren.
De locatie zelf heeft ook fysieke bedreigingen doorstaan, waaronder een poging tot een anarchistische bomaanslag in 1894. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontplofte er ook een V1 vliegende bom in de buurt, waardoor hele delen van de beroemde ‘Onion Dome’ werden vernietigd. Gelukkig was de telescoop zelf gedeconstrueerd en verhuisd om hem te beschermen tegen de gevaren van de oorlog. In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog hadden de onophoudelijke lichtvervuiling, de smog uit het nabijgelegen Londen en de trillingen en magnetische interferentie van spoorlijnen Greenwich tot een onhaalbare locatie gemaakt voor delicate astronomische observatie. In 1948 begonnen de telescopen en astronomen van Greenwich - waaronder het grootste deel van de Grote Equatoriale Telescoop - te verhuizen naar het dorp Herstmonceux, zo'n 60 mijl van waar Flamsteed in 1675 de eerste steen had gelegd voor het Koninklijk Observatorium. De Grote Equatoriale Telescoop zou uiteindelijk in 1971 terugkeren naar de Royal Observatory Greenwich, waar hij tot op de dag van vandaag staat.
Dr. Richard Van der Riet Woolley staat bij een telescoop van het
Royal Observatory Greenwich - Foto: Keystone-France/Getty Images
Een nieuw tijdperk voor de Royal Observatory Greenwich
In het moderne tijdperk fungeert de Royal Observatory Greenwich als een historische locatie van onschatbare waarde die zowel dienst doet als museum en als locatie voor wetenschapscommunicatie gericht op het betrekken en inspireren van de volgende generatie astronomen. Bezoekers kunnen in de voetsporen treden van de koninklijke astronomen en dezelfde door Wren ontworpen ruimtes betreden die werden bewandeld door mensen als Sir Isaac Newton. Het is een krachtige mix van oud en nieuw, met de enige planetariumshow in Londen naast de historische nulmeridiaan en gedetailleerde replica's van de uurwerken die werden gebruikt om veilige navigatie over zee te garanderen.
"Het observatorium werd opgericht in 1675 om navigatie te bevorderen door middel van astronomische observaties en tijdwaarneming, te beginnen met John Flamsteed's nauwgezette project om 3000 sterren te catalogiseren," zei Royal Observatory Greenwich History of Science assistent conservator Daisy Chamberlain tegen Space.com. "Sindsdien breidde het werk van het observatorium zich uit met studies naar magnetische variatie, meteorologie en het testen van chronometers voor de marine."
"Vandaag de dag delen we de wonderen van tijd en ruimte met onze bezoekers door middel van een aantal fascinerende permanente galerijen, lezingen, rondleidingen en erfgoedactiviteiten." Op heldere avonden kun je nog steeds astronomen vinden die hun vak uitoefenen op de historische locatie. Ze gebruiken de Annie Maunder Astrografische Telescoop - die bestaat uit een enorme Schmidt-Cassegrain telescoop naast een kleinere refractor - om transit-gegevens vast te leggen, naast verbluffende uitzichten op de kosmos.
"De Annie Maunder Astrographic Telescope heeft ons het voorrecht gegeven om praktische astronomie levend en wel te houden op het observatorium, met behulp van moderne technologie waar onze voorgangers in vorige eeuwen alleen maar van konden dromen," legt Jake Foster, een astronoom aan de Royal Observatory Greenwich, uit aan Space.com. "Met astrofotografie en livestreams van astronomische gebeurtenissen willen we de bezienswaardigheden van het heelal naar de aarde brengen zodat iedereen ervan kan genieten."
"Zelfs onder de hedendaagse lichtvervuilde hemel van Londen is er zoveel te zien! We hopen dat de sterrenkundigen van de Royal Observatory van vroeger onze inspanningen zouden goedkeuren."
Bron: Space.com
